نقشه مغزی یا QEEG چیست؟( دستگاه آرتی ام اس )
الکتروانسفالوگرافی کمی یا همان نقشه‌برداری مغز (qEEG) شکلی ارتقا یافته از نوار مغزی سنتی است. فرایند آن به این صورت است که اطلاعات EEG به‌دست‌آمده از سطح مغز پس از آن که تحت یکی از روش‌های پردازش سیگنال قرار گرفتند بر اساس اندازه دامنه، فرکانس و محل فعالیت به‌صورت یک نقشه از فعالیت مکانی توپوگرافیک مغز درمی‌آیند. این نقشه مغزی به‌دست‌آمده، سپس با نقشه مغزی جمعیت بهنجار بر اساس سن و جنس مقایسه شده و از طریق آن می‌توان کارکرد مغز را بررسی و مطالعه کرد. مغز انسان دارای پنج فرکانس اصلی آلفا، تتا، دلتا، بتا و بتای بالا است که هر کدام از این فرکانس‌ها در شرایط خاصی غالب هستند. مثلاً فرکانس آلفا در زمان استراحت و فرکانس دلتا در زمان خواب غالب هستند. زمانی که در یک شرایط خاص باند فرکانسی غالب فرد با یک فرد سالم تفاوت داشته باشد یعنی اختلالی در مغز وجود دارد و تشخیص از طریق مقایسه این فرکانس‌ها انجام می‌شود.
انواع نقشه مغزی
نقشه‌برداری مغزی انواع مختلفی دارد که در شرایط متفاوت مورد استفاده قرار می‌گیرد. در ادامه انواع این نقشه را می‌بینید:
- نقشه برداری مغزی معمولی این نوع نقشه‌برداری مغزی عام‌ترین حالت آزمایش است که بین ۲۰ تا ۴۰ دقیقه طول می‌کشد. در طول تست از شما خواسته می‌شود بدون سروصدا نشسته و هرازگاهی چشمان خود را باز و بسته کنید یا نفس عمیق بکشید. ممکن است در پایان آزمایش یک چراغ چشمک‌زن روبروی شما گذاشته شود تا اثر آن بر فعالیت مغزی شما بررسی شود.
- نقشه برداری مغزی در حالت خواب گاهی نقشه مغزی در حالت معمولی، اطلاعات مورد نیاز متخصص مغز و اعصاب را در اختیار وی نمی‌گذارد. در این حالت ممکن است این آزمایش در حین خواب بیمار انجام شود. در برخی مواقع از بیمار خواسته می‌شود که شب قبل از انجام آزمایش بیدار بماند تا پزشک از خوابیدن بیمار در حین انجام آزمایش مطمئن شود.
- نقشه برداری حین فعالیت در این روش فعالیت مغز در طول شبانه‌روز و طی مدت یک یا چند روز ثبت می‌شود. الکترودها روی سر فرد گذاشته شده و به یک دستگاه ضبط قابل‌حمل وصل می‌شوند.
تفاوت نقشه برداری مغز با نوار مغزی چیست؟
در نوار مغزی، فعالیت الکتریکی مغز انسان توسط الکترودهای قرار داده شده روز سطح پوست ضبط شده و نشان‌دهنده فعالیت غشای زیرین پوست است که به آن‌ها امواج مغزی می‌گویند. qEEG یا نقشه‌برداری مغز با استفاده از روش‌های ریاضی این امواج را به مقادیر کمی برای مقایسه و بررسی عملکرد صحیح مغز تبدیل می‌کند. در این حالت می‌توان با مقایسه مقادیر آزمایش با مقادیر به‌دست‌آمده از نقشه مغز جمعیت بهنجار، به تشخیص بیماری‌های احتمالی در فرد پرداخت.
آیا qEEG مضرات یا عوارضی دارد؟
نقشه برداری مغزی یا qEEg آزمایشی بدون درد، راحت و بی‌خطر است. به‌جز به هم ریختن موها و کمی احساس خستگی بعد از آزمایش هیچ عارضه دیگری در بیماران دیده نشده است. با این‌وجود ممکن است در حین انجام آزمایش شما کمی سنگینی در سر و سوزن شدن در لب و انگشتان دست احساس کنید. همچنین افراد در جای اتصال الکترودها به بدن کمی خارش دارند اما جای نگرانی نیست و هیچ الکتریسیته‌ای وارد بدن نمی‌شود. در برخی افراد با بیماری‌های خاص مانند صرع احتمال تشنج حین انجام آزمایش وجود دارد به همین دلیل این افراد در حین نقشه‌برداری تحت مراقبت قرار گرفته و یک پرستار برای مواقع ضروری در کنار آن‌ها قرار داده می‌شود.
روش تفسیر نقشه برداری مغز یا qEEG
برای تفسیر صحیح نقشه مغزی، سه مرحله اصلی انجام می‌شود. در قسمت زیر این مراحل را می‌بینید:
- ضبط EEG در این مرحله نرم‌افزار، فعالیت الکتریکی مغز را از طریق سنسورهای قرار گرفته بر روی سر ضبط می‌کند.
- حذف امواج اضافی امواجی که در مرحله قبل توسط دستگاه ضبط شده‌اند شامل یک سری امواج بدون استفاده مانند امواج ناشی از تپش قلب، حرکات چشم و فعالیت عضلات نیز هستند. در این مرحله این امواج اضافی از داده‌ها حذف می‌شوند.
- تفسیر اطلاعات جمع شده داده‌های ضبط شده توسط آزمایش نوار مغزی پردازش شده و به‌صورت کمی درمی‌آیند. بر طبق مطالعات انجام شده، اندازه امواج مختلف در مغز انسان دارای استاندارد و حد نرمالی است که بر اساس سن و جنس متفاوت است. با مقایسه اندازه‌های به‌دست‌آمده از ثبت امواج در فرد با مقادیر بهنجار مشخص می‌شود کدام‌یک از امواج و در کدام ناحیه از سر دارای فعالیت نامناسبی است. امواج با فعالیت مناسب با رنگ سبز، امواج با فعالیت کمتر از حد نرمال بارنگ آبی و امواج با فعالیت بیش‌تر از حد نرمال با رنگ قرمز یا نارنجی مشخص می‌شوند.
کاربرد نقشه مغزی در درمان بیماری ها
در مقایسه با سایر روش‌های تصویربرداری از مغز، qEEG اطلاعات بیشتری در مورد نحوه عملکرد مغز می‌دهد و می‌تواند برای تشخیص و پیگیری روند درمانی مورد استفاده قرار گیرد. اطلاعات به‌دست‌آمده در این آزمایش برای کمک به تغییر فعالیت مغز، بهبود حافظه، تقویت تمرکز، کاهش افسردگی و... استفاده می‌شود. در مجموع از نقشه برداری مغز برای اهداف تشخیصی و درمانی زیر استفاده می‌شود:
- ارزیابی تأثیر داروها بر روند بیماری و پیش‌بینی پاسخ فرد به دارو
- بررسی خطر آسیب‌های مغزی مانند ضربه، تشنج، خونریزی مغزی و...
- ارزیابی تغییرات روانی فرد در حالت کم‌کاری و پرکاری مغز
- بررسی مغز بیمار و پیدا کردن نقاط مورد نظر قبل از انجام جراحی مغز
- تشخیص زودهنگام اختلالات کارکردی مغز مانند: اختلال یادگیری، اختلالات اضطرابی (فوبیا، پانیک، اضطراب منتشر، …)، اختلالات خلقی (افسردگی، دوقطبی)، بیش‌فعالی و عدم تمرکز در کودکان، اختلالات خواب (بی‌خوابی، پرخوابی، کابوس شبانه، راه‌رفتن و حرف‌زدن در خواب، حمله خواب، سندروم پای بی‌قرار)، آلزایمر، صرع، وسواس، سکته مغزی و سوءمصرف مواد مخدر
- (دستگاه آرتی ام اس ارومیه)
